Қазақтың әнші‑ақын әйелдері
Әдебиет пен музыка — адамның ең терең сырларын ашатын өнер түрлері. Әнші‑ақын әйелдердің поэзиясы — осы екі әлемнің тоғысқан ерекше саласы. Олар сөзбен сыр шертіп қана қоймай, оны дауыспен жеткізіп, рухани баюға ықпал етеді.
Классика мен дәстүр
Фариза Оңғарсынова (1939–2014) — қазақ поэзиясы мен ән өнері сабақтасқан тұлға. Оның «Ауылымды сағындым», «Ауылға оралсам…» сияқты өлеңдері музыкалық әндерге айналды. Бұл рухани өлеңдер ұлттық әдебиет пен фольклордың сән-салтанатына қосылды.
Роза Багланова (1922–2011) — дәстүрлі халық әндерін академиялық орындау стилімен өрнектеген дәстүрлі поп-операсы десек дәл болады. Оның интерпретациясы академиялық стиль мен поп арасын ұштастырды, қазақ поэзиясын кең аудиторияға жеткізді.
Бибігүл Төлегенова — опера және халық әндерін қатар орындаған, қазақ поэзиясын шәкірттерге насихаттаған педагог. Ол — халық жазба өлеңдерін сахнада өмірге алып келген бірегей орындаушы.
Контемпоральдық толқын
Айгерім Тажи (1981 жылы туған) — поэзияда өзіндік, эксперименталды стильімен танымал. Оның поэзиясы шетелде танылып, ағылшын, француз, неміс тілдеріне аударылып, халықаралық деңгейде көрнекті болды.
Әнші‑ақын ретінде музыкамен байланысты шығармалар жазса да, әлдебір музыкалы жобаларда өз даусымен ұсыныста болғандығын атап өту жөн.
Сәуле Досжан — ақын, журналист және әнші ретінде танылған. Өлеңдері мен қазақ поэзиясының жанрлық кеңістігін кеңейтіп, радио мен газетте өлең-жырларын әнге қосқан. Оның шығармашылығы қазіргі феминистік өлең қозғалысына тән .
Қазіргі орындаушылар: өнер мен поэзия тоғысы
Маржан Қаспамат — домбырашы және инстаграм‑жұлдыз. Ол өлең мәтіндерін домбырада орындаумен қатар, ұлттық киімдерді заманауи сәнмен үйлестіріп, поэзияны әлеуметтік желіде насихаттады.
Ulzhan Baibosynova, Ardak Issataeva, Raushan Orazbaeva — Smithsonian музейіндегі «The Bardic Divas» жобасында қазақ батырлық жырларын (эпикалық поэзия), домбыра, қобыз арқылы орындап, ертедегі поэзияны музыкалық өлшемде жеткізді.
Өнерлі Әнші‑ақындардың маңызы
• Тіл мен мәдениетті жаңғырту. Олар қазақ тілін, ұлттық дәстүрді ән және өлең арқылы насихаттап, пандемия күндерінде де поэзиямен байланыс орнатты.
• Поэзияға жаңа форма беру. Әнге икемделген өлеңдер сөздің дәрежесін көтеріп, оларды кең аудиторияға жеткізді.
• Әйелдердің дауысы. Бұл жанр әйелдердің әлеуметтік кеңістікте өлең мен музыка арқылы өзіндік орын алуына септігін тигізді.
Қорытынды
Әнші‑ақын әйелдер поэзиясы — ұлттық мәдениеттің жаңа көрінісі, оның формасы мен мағынасын байыту құралы. Классикадан контемпоральға дейін дамыған бұл жанр поэзия мен музыка арасында көпір болып, қазақ тілінің қуатын кең әлемге танытады.
Ұсыныстар:
1. Әнші‑ақын әйелдердің шығармалар жинаған арнайы жинақ шығару.
2. Осы жанрды насихаттайтын онлайн-платформалар іске қосу.
3. Домбыра мен қобыз секілді ұлттық аспаптармен интерпретацияланған поэзиялық кештер ұйымдастыру.
Темирешова Нургул Насебенқызы
